Czy warto myśleć

 

Kto z Czytelników miał tę książkę w ręku, lub tylko wyguglował, wie, że „Cesarz” – Ryszarda Kapuścińskiego, reportera o światowej sławie, to rzecz o Etiopii i rządach Hajle Selasje.

Monarcha sprawował władzę z pomocą wypróbowanych metod: kija i marchewki. Kij był dla narodu, marchewka dla dworzan. Tajna policja, szpiedzy, donosy, naród należało łupić, tolerować głód, przeciwników władzy postraszyć, uwięzić, jeśli to nie wystarczało zastosować tortury niewielkie, albo średnie. Przy braku reakcji na opisane perswazje – zabić.

Władca stworzył wiele niecodziennych stanowisk pałacowych. O Moździerzyście był wpis wczoraj.

Był także Poduszkowy, którego jedyne zadanie polegało na bieganiu za jaśnie panem i podkładaniu mu poduszek pod nogi, gdy ten siadał na krześle. Pan był bowiem wzrostu niewysokiego, a dostojna władza wymagała krzeseł wysokich, żeby z góry patrzeć na podwładnych. Stopy pana nie mogły bez sensu majtać w powietrzu, czy tylko zwisać smętnie ponad podłogą. Krzesła były wysokie, jednak wysokości różnej i dlatego poduszkowy dysponował sześćdziesięcioma nadzwyczaj skrzętnie dobranymi rozmiarami poduszek, aby każda była w sam raz, a dobry pan podkreślał swą godność nogami, opartymi ani za wysoko, ani za nisko, lecz w sposób właściwy tak, jak należy. 

Był Pieskowy, który w czasie audiencji, gdy pan siedział, a wszyscy obecni stali, biegał za ulubionym pieskiem pana o imieniu Lulu i ścierał mocz z butów notabli, ponieważ bowiem azaliż pasja Lulu opierała się na dwóch zasadach: - bieganiu po sali i radosnym sikaniu na buty wybranych.

Dziwne pomysły władcy? Każdemu satrapie odbija. Na przykład polskiemu dobremu panu Jarosławowi usługuje z tylnego siedzenia Łupieżowy, co widzieliśmy w Sejmie. 

Zdjęciowo Ogrody Zamku Warszawskiego.

Oto wydaje mi się że zabawny rozdział o myśleniu:

„No wiec w rok po owym powstaniu w Godżam, które ukazując zaciekłą i bezwzględną twarz ludu poruszyło pałacem i napędziło lęku wyższym dostojnikom – ale nie tylko im, bo i nam, sługom podrzędnym, też skóra zaczynała cierpnąć, spotkało mnie osobliwe nieszczęście, gdyż syn mój, Hailu, w tych przygnebiających latach student uniwersytetu, zaczął myśleć.

Tak jest, zaczął myśleć, a muszę objaśnić cię, przyjacielu, że myślenie było w tamtych czasach dotkliwą niedogodnością, a nawet kłopotliwą ułomnością i jaśnie wysoki pan w swojej nieustającej trosce o dobro i wygodę podwładnych nigdy nie zaniedbywał starań, aby ich przed tą niedogodnością i ułomnością chronić. Wszak po cóż mieli tracić czas, który powinni oddawać sprawie rozwoju, zakłócać swój spokój wewnętrzny i nabijać głowy wszelką nieprawomyślnością?

Nic przyzwoitego i łagodnego nie mogło wyniknąć z faktu, że ktoś postanowił myśleć, albo nieopatrznie i wyzywająco wdał się w towarzystwo tych, którzy myśleli. A taką, niestety, nieostrożność popełnił mój lekkomyślny syn, co jako pierwsza zauważyła moja żona, której instynkt matczyny podpowiedział, że nad naszym domem gromadzą się ciężkie chmury, i która pewnego dnia powiada mi, że chyba Hailu zaczął myśleć, ponieważ wyraźnie posmutniał.

A tak było wtedy, że ci, którzy rozglądali się po cesarstwie, i zastanawiali się nad tym, co ich otaczało, chodzili smutni i zamyśleni, z jakąś niespokojną zadumą w spojrzeniu, jakby przeczuwając coś nieokreślonego, niewypowiedzianego, najczęściej spotykało się takie twarze wśród studentów, którzy – dodajmy tu – sprawiali naszemu panu coraz więcej przykrości. Aż dziw, że policja nigdy nie wpadła na ten trop, na ów związek między myśleniem a nastrojem, ponieważ gdyby w porę dokonała tego odkrycia, łatwo mogłaby unieszkodliwić pomienionych myślicieli, którzy swoim malkontenctwem, sarkazmem i złośliwą opieszałością w okazywaniu zadowolenia tyle utrapień i kłopotów sprowadzili na głowę czcigodnego pana.

Cesarz jednak, większą okazując bystrość niż jego policjanci, rozumiał, że smutek może nakłaniać do myślenia, zniechęcenia, gwizdania, zwisania i dlatego nakazywał w całym cesarstwie rozrywki, zabawy, tańce, przebierańce. Sam dostojny pan polecał pałac oświetlać, ubogim uczty wydawał, do wesołości zachęcał. A kiedy się najedli, wytańczyli, pana swojego chwalili. I trwało to latami, a tak już owa rozrywka ludziom głowy zatkała, zaszpuntowała, że kiedy się spotykali, tylko o rozrywaniu gadali, śmiechem przebijali, dziwostwory wspominali, baśnie powtarzali. A chociaż bieda, ale zabawa. Chociaż marnie, ale figlarnie. Choć goło, ale wesoło. A tylko tym, którzy myśleli, widząc, jak wszystko szarzeje, karleje, w błotku się tapla, w liszaj obłazi, ani do figlów było, ani do wesołości. Przy tym jeszcze utrapienie wszystkim sprawiali, do myślenia ich nakłaniając, ale inni, choć nie myślący, mądrzejsi byli, nie dawali się wciągać i jeśli studenci brali się do gadania, wiecowania, ci uszy zatykali i czym prędzej znikali.

Bo po co wiedzieć, jeśli lepiej nie wiedzieć? Po co trudniej, jeśli można łatwiej? Po co gadać, jeśli dobrze pomilczeć? Po co wdawać się w sprawy cesarstwa, jeśli w swoim domu tyle do zrobienia, do kupienia? Otóż przyjacielu, widząc, w jak niebezpieczną wyprawę puszcza się mój syn, starałem się odwodzić go, odciągać, do rozrywki zachęcać, na wycieczki wysyłać, już nawet wolałbym, żeby nocnemu życiu się oddawał niż tym potępieńczym spiskom i manifestom. Wyobraź sobie to moje strapienie, zgnębienie, że ojciec w pałacu, a syn w antypałacu, że wychodzę na ulicę chroniony przez policję przed własnym dzieckiem, które manifestuje, kamieniem się zamierza. Mówiłem mu – a dajże ty spokój z myśleniem, do niczego ono nie prowadzi, zostaw myślenie, weź się za swawolenie, popatrz na innych, którzy mądrych słuchają, jak chodzą pogodni, czoła mają bezchmurne, myślą nie skażone, śmiechem się przebijają, w rozrywce wyżywają, a jeśli już strapienia ich nachodzą, to takie, jak by tu kieszeń nabić.

A pan nasz czcigodny ku podobnym zatroskanym, zabieganym zawsze dobrotliwie się odnosi, zachęca, popiera i o tym jak by tu im ulżyć, ocieplić, nieustannie myśli. Lecz Hailu na to – a jakże tak nie myśleć? Jakie może być przeciwieństwo między myślącym a mądrym? Jeżeli kto niemyślący, to znaczy, że niemądry. A właśnie że mądry – ja na to. Bo ów myśl swoją w bezpieczne miejsce nakierował, w ustronie, w zacisze, a nie między młyńskie koła huczące, miażdżące, a tam w cichości tak je uklepał, przyklepał, że nikt nie może się przyczepić, oskarżyć. A i on sam zapomniał, gdzie ona jest ta myśl i bez niej nauczył się obywać”.